Wysyłka próbek – jak robić to bezpiecznie i efektywnie?

W dzisiejszych czasach trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie jakiegokolwiek przedsiębiorstwa, które nie byłoby zaangażowane w wysyłkę próbek, niezależnie czy są to komponenty, produkty przejściowe, czy też produkty gotowe. Na podstawie moich codziennych obserwacji wynikających z tego, że większość mojej pracy poświęcona jest organizowaniu i doradzaniu przy takich wysyłkach, bez zastanowienia mogę stwierdzić, że najczęściej w proces ten angażuje się branża farmaceutyczna. Nie da się ukryć, że wynika to z jej specyfiki, gdyż pracuje z bardzo szerokim spektrum różnych indywiduów chemicznych, które klasyfikowane są kolejno jako towary niebezpieczne.

Wysyłki tego typu realizowane są z udziałem transportu drogowego lub drogowo-lotniczego. Najczęściej wykorzystywana jest ta druga możliwość ze względu na konieczność szybkiego dostarczenia próbek, które wymagają przewozu w określonym przedziale temperatur. Dzięki tym rozwiązaniom docierają na miejsce, charakteryzując się niezmienioną, pierwotną jakością.

Ze względu na restrykcje, które zostały narzucone przez firmy organizujące przewóz, przewoźników i poszczególne kraje, jednym z najbardziej wygodnych sposobów kierowania próbek do odbiorców jest wysyłka jako „Excepted Quantities” („EQ” – Towary niebezpieczne zapakowane w ilościach wyłączonych).

Kiedy próbka może być wysłana jako „EQ”?

Próbka może zostać wysłana jako „EQ”  jeżeli w wykazie towarów niebezpiecznych w kolumnie F (4.2 List of Dangerous Goods, IATA DGR – przewóz lotniczy)/kolumnie 7b (3.2 Tabela A, Umowa ADR – przewów drogowy) zostały wskazane kody alfanumeryczne od E1 do E5. Jeżeli natomiast w kolumnach tych figuruje kod E0, to próbka nie może zostać zapakowana jako ilość wyłączona „EQ”.

Fragment wykazu towarów niebezpiecznych – 4.2 List of Dangerous Goods, IATA DGR. Większość substancji czynnych klasyfikowanych jest jako UN 2811.

 

Jak odczytać znaczenie kodów alfanumerycznych?

Kody alfanumeryczne wskazują limity dotyczące maksymalnej ilości netto materiału zarówno na opakowanie wewnętrzne, jak również na opakowanie zewnętrzne. Jeżeli nadawca chciałby do przewozu skierować susbtancję, która klasyfikowana jest jako UN 2811, II GP, to musiałby respektować limity zgodne z kodem alfanumerycznym E4, tj. maksymalnie 1 g/1 ml na opakowanie wewnętrzne i 500 g/500 ml na opakownie zewnętrzne. Przekładając to na praktykę – w jednej sztuce przesyłki mogłoby się znaleźć maksymalnie 500 fiolek, gdzie w każdej z nich zawarte byłoby maksimum 1 g/1 ml substancji.

W Umowie ADR (przewozy drogowe) kody alfanumeryczne mają takie same znaczenie.

Obowiązki nadawcy

Nadawca realizujący wysyłkę powinien w sposób samodzielny określić, czy dana substancja lub mieszanina może być wysyłana jako „EQ”. Dodatkowo powinien przygotować przesyłkę w taki sposób, aby limity ilościowe wskazane kodem alfanumerycznym nie zostały przekroczone. W jego obowiązkach leży również oznakowanie sztuki przesyłki i przygotowanie kompletu dokumentacji.

Oznakowanie sztuk przesyłki

Sztuka przesyłki, która zawiera materiały zapakowane w ilościach wyłączonych powinna być zaopatrzona w znak:

Minimalne wymiary znaku powinny wynosić 10 cm x 10 cm. W miejsce „*” umieszcza się klasę lub podklasę (IATA DGR)/numer pierwszej lub pojedynczej najlepki ostrzegawczej (ADR), natomiast w miejsce „**” nazwę nadawcy lub odbiorcy, jeżeli nie została wskazana w innych miejscach sztuki przesyłki.

Dokumentacja

Przy realizowaniu przewozu na wyłączeniu „EQ” nie jest wymagana deklaracja DGD, ani pełny dokument przewozowy ADR. Nadawca zobowiązany jest jedynie do zrobienia odpowiedniego zapisu w dokumentacji towarzyszącej i wskazania ilości sztuk przesyłek kierowanych do przewozu (np. w polu zawartość w dokumencie kurierskim), np.:

Dangerous Goods in Excepted Quantities, 2 pcs

Towary niebezpieczne w ilościach wyłączonych, 2 sztuki

Konieczność wskazania ilości przewożonych sztuk przesyłki wynika z ograniczenia dotyczącego faktu, że liczba sztuk przesyłek w pojeździe lub kontenerze nie może być większa niż 1000.

Część firm kurierskich wymaga również podania numeru UN przewożonego materiału. Bazując na wcześniej podanym numerze UN zapis wyglądałby następująco:

Dangerous Goods in Excepted Quantities, UN 2811, 2 pcs

Towary niebezpieczne w ilościach wyłączonych, UN 2811, 2 sztuki

Dokumentacja dodatkowa

Pełne przygotowanie wysyłki to nie tylko i wyłącznie zapisy wynikające z przepisów dotyczących problematyki przewozu towarów niebezpiecznych. Dodatkowa dokumentacja będzie uzależniona od kraju do którego kierujemy naszą przesyłkę. Wśród dodatkowej dokumentacji możemy wyróżnić karty MSDS, oświadczenia dotyczące zawartości, faktury w określonym języku, kopie kontraktów zawartych pomiędzy firmami na podstawie których dochodzi do realizowania przesyłek niekomercyjnych, oświadczenie HV/LV, listy gwarancyjne, upoważnienie dla agencji celnej i wiele innych.

Korzyści wynikające ze stosowania wyłączenia „EQ”

Istotnymi aspektami przemawiającymi za stosowaniem tego wyłączenia są:

  • większe możliwości w zakresie realizowania wysyłek substancji (nawet najbardziej restrykcyjne kraje i przewoźnicy przyjmują materiały zapakowane w ten sposób),
  • zminimalizowanie kosztów związanych z realizacją wysyłek (mniejsze dopłaty w firmach kurierskich, opakowania stosowane do przewozu nie muszą być certyfikowane),
  • oszczędność czasu związana z tym, że część dokumentów towaryszących wysyłce nie jest wymagana.

 

Czas realizacji

Czas realizacji przesyłki uzależniony jest od kraju do którego kierowana jest przesyłka. Najwięcej czasu pochłania zawsze odprawa celna. Średni czas realizacji wysyłki do Rosji to 5 – 7 dni, co widać na załączonym przykładzie:

0

Trudne zadania wymagają prostych rozwiązań

Jesień jak to jesień, rozpoczęła się naprawdę kolorowo. Branżą, która wiodła zdecydowany prym w zakresie szkoleń, które prowadziłam w tym okresie była branża… farb i lakierów. Nie da się ukryć, że przedsiębiorstwa, które zaangażowane są w obrót tymi produktami i surowcami do ich produkcji należą do jednej z moich ulubionych branż. Przez okres mojej pracy zdążyłam poznać nie tylko specyfikę działania takich firm, ale również wyzwania i problemy z którymi na co dzień się mierzą.

Szkolenia, które prowadziłam poświęcone były bezpiecznemu i efektywnemu przewozowi towarów niebezpiecznych w transporcie drogowym, morskim i lotniczym. W trakcie spotkań spersonalizowałam zagadnienia pod dane przedsiębiorstwo, mówiąc o nich nie tylko w aspekcie bezpieczeństwa, ale również w aspekcie poszukiwania nowych rozwiązań, za czym idzie optymalizacja procesów i minimalizowanie kosztów z nimi związanych.

Mój sposób prowadzenia szkoleń i konsultacji wynika z doświadczenia i przekonania, że rozsądny obrót chemikaliami gwarantuje osiągnięcie przewagi konkurencyjnej na rynku i prestiżu biznesowego dla każdego przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwo nr 1 – Sherwin-Williams

Sherwin-Williams to przedsiębiorstwo z branży materiałów budowlanych z listy 500 największych amerykańskich przedsiębiorstw, działające na rynku od 150 lat. Zajmują się produkcją farb i innych powłok, które kierowane są do klientów profesjonalnych, przemysłowych i sklepów detalicznych. Firma zajmuje pierwsze miejsce w rankingu największych producentów farb na świecie dzięki osiągniętym przychodom. Jak widać, hasło reklamowe Sherwin-Williams „Cover the Earth” zobowiązuje i nabiera w tych okolicznościach innego znaczenia.

Szkolenie było poświęcone problematyce przewozu drogowego, morskiego i lotniczego towarów niebezpiecznych. Uczestnicy na medal – wymagający, zainteresowani, aktywni, czyli coś, co lubię najbardziej.

Jak wypadło szkolenie? O tym przeczytają Państwo poniżej w liście referencyjnym.

Przedsiębiorstwo nr 2 – Beckers

Beckers to szwedzkie przedsiębiorstwo produkcyjne, które zostało żałożone 152 lata temu. Firma jest jednym z największych producentów środków chemicznych, specjalizującym się w produkcji farb emulsyjnych, olejnych, akrylowych, środków do impregnacji drewna oraz lakierów. Firma posiada 27 oddziałów na całym świecie, między innymi w: USA, Meksyku, Argentynie, Nigerii, Indonezji, Malezji, Wietnamie, Chinach, Indiach, Bangladeszu, Turcji, Rosji, Francji, Niemczech i Polsce.

Szkolenie, które prowadziłam dotyczyło problematyki przewozu towarów niebezpiecznych w zakresie transportu drogowego i lotniczego. Uczestnicy konretni, zaangażowani, pytający i dzielący się własnymi doświadczeniami. Czego chcieć więcej?

Opinię na temat szkolenia przedstawiam poniżej.

0

Klasyfikacja towarów niebezpiecznych

Informacje ogólne

Charakterystyka fizyczna, chemiczna oraz biologiczna stanowi podstawę w trakcie klasyfikacji towarów niebezpiecznych. Podczas tego procesu porównywane są właściwości danej substancji z kryteriami klasyfikacyjnymi zawartymi w przepisach o przewozie towarów niebezpiecznych. Zagrożenie dominujące jest czynnikiem determinującym zaliczenie towaru do określonej klasy. Może ono występować z ustalonym natężeniem, które określane jest za pomocą grupy pakowania (akronim „GP” lub „PG”). W przypadku gdy towar stwarza więcej zagrożeń o mniejszej intensywności, zostają one określone mianem zagrożeń dodatkowych, opisanych za pomocą kodów klasyfikacyjnych. Finalnym etapem jest przyporządkowanie numeru UN i prawidłowej nazwy przewozowej dla danego towaru niebezpiecznego.

Rozwiązując zagadnienia dotyczące klasyfikacji materiałów lub przedmiotów jako towar niebezpieczny, należy zwrócić uwagę na to, że proces ten przebiega w sposób etapowy, wedle ściśle ustalonego schematu. Procedura klasyfikacji jest jak drabina. Pokonywanie kolejnych szczebli (etapów) doprowadzi do wyznaczonego celu, jakim jest:

  • przypisanie numeru UN danej substancji, mieszaninie, przedmiotowi, lub
  • stwierdzenie, że indywidua te nie podlegają pod kryteria klasyfikacyjne.

 

Przykłady

Materiał ciekły charakteryzujący się temperaturą wrzenia równą 85 °C i temperaturą zapłonu równą 30 °C. Dodatkowo, materiał wykazuje toksyczność dermalną LD50 = 30 mg/kg. Dokonaj klasyfikacji materiału, wiedząc, że jest on pestycydem bipirydylowym. Do każdego etapu wskaż podstawę prawną.

Rozwiązanie przykładu w ujęciu przepisów Umowy ADR/Regulaminu RID/Umowy ADN

 

Krok 1

Z treści zadania wyodrębnij wszystkie dane dotyczące substancji/mieszaniny. Zwróć uwagę na właściwości fizyczne, chemiczne, biologiczne i dodatkowe informacje, które mogą być istotne z punktu widzenia wyboru odpowiedniej pozycji.

Dane:

Tzapłonu = 30 °C

Twrzenia = 85 °C

Toksyczność dermalna, LD50 = 30 mg/kg

Ciecz, pestycyd bipirydylowy

 

Krok 2

Wyodrębnij zagrożenia stwarzane przez substancję/mieszaninę i określ jakim klasom odpowiadają. Określ również na poziomie której grupy pakowania występuje każde z wyszczególnionych zagrożeń. Kieruj się kryteriami klasyfikacyjnymi wskazanymi dla poszczególnych klas – patrz 2.2.x.1 ADR/RID/ADN, gdzie x = numer klasy (np. klasa 3 – 2.2.3.1 ADR/RID/ADN, klasa 6.1 – 2.2.61.1 ADR/RID/ADN).

Kryteria klasyfikacyjne, które spełnia materiał:

  • dla klasy (Materiały ciekłe zapalne)

– materiał ciekły, Tzapłonu ≤ 60 °C (patrz 2.2.3.1.1 ADR/RID/ADN),

– III grupa pakowania – Tzapłonu ≥ 23 °C i ≤ 60 °C, Twrzenia > 35 °C (patrz 2.2.3.1.3 ADR/RID/ADN).

  • dla klasy 6.1 (Materiały trujące)

– materiał trujący (2.2.61.1.1 ADR/RID/ADN),

– I grupa pakowania – toksyczność dermalna, LD50 ≤ 50 mg/kg (patrz 2.2.61.1.7 ADR/RID/ADN).

 

Krok 3

Dokonaj wyboru zagrożenia dominującego na podstawie hierarchii zagrożeń (patrz 2.1.3.5.3 ADR/RID/ADN). Zweryfikuj, czy na liście znajdują się zagrożenia, które charakteryzują materiał opisywany w zadaniu. Jeżeli tak, to:

  • zagrożenie znajdujące się na wyższej pozycji jest zagrożeniem dominującym, na podstawie którego materiał zaliczany jest do określonej klasy,
  • zagrożenie z dalszych pozycji listy lub nie występujące na niej jest zagrożeniem dodatkowym.

W sytuacji, gdy na liście nie występuje żadne z zagrożeń, które charakteryzuje opisywany materiał, zagrożenie dominujące określane jest na podstawie tabeli pierwszeństwa zagrożeń – patrz 2.1.3.10 ADR/RID/ADN.

 

Krok 4

Zagrożenia charakteryzujące materiał:

  • zagrożenie dla klasy 3 na poziomie III grupy pakowania,
  • zagrożenie dla klasy 6.1 na poziomie I grupy pakowania.

W tym przypadku zagrożeniem dominującym jest działanie trujące.

 

Krok 5

Określ kod klasyfikacyjny materiału, z uwzględnieniem zagrożeń dodatkowych. Kod klasyfikacyjny należy wybrać spośród kodów klasyfikacyjnych, które zostały wskazane dla klasy ustalonej na podstawie zagrożenia dominującego – 2.2.x.1.2  lub 2.2.x.3 ADR/RID/ADN, gdzie x = numer klasy (patrz 2.2.61.1.2 lub 2.2.61.3 ADR/RID/ADN). Kod klasyfikacyjny dla opisywanego materiału to TF2 – Materiały trujące, zapalne, ciekłe, stosowane jako pestycydy.

 

Krok 6

Określ numer UN i prawidłową nazwę przewozową materiału na podstawie ustalonego kodu klasyfikacyjnego. Skorzystaj z wykazu pozycji grupowych, które zawarte są w 2.2.x.3 ADR/RID/ADN, gdzie x = numer klasy (patrz 2.2.61.3 ADR/RID/ADN). Pamiętaj o dodatkowych danych zawartych w treści zadania: Materiał jest pestycydem bipirydylowym.

 

  • Numer UN: UN 3015
  • Nazwa przewozowa: PESTYCYD BIPIRYDYLOWY TRUJĄCY CIEKŁY ZAPALNY

 

PODSUMOWANIE

Klasa: 6.1 – Materiały trujące

Grupa pakowania: I

Kod klasyfikacyjny: TF2

Numer UN: UN 3015

Nazwa: PESTYCYD BIPIRYDYLOWY TRUJĄCY CIEKŁY ZAPALNY

 

 

Rozwiązanie przykładu w ujęciu Kodeksu Morskiego IMDG Code

 

Krok 1

Z treści zadania wyodrębnij wszystkie dane dotyczące substancji/mieszaniny. Zwróć uwagę na właściwości fizyczne, chemiczne, biologiczne i dodatkowe informacje, które mogą być istotne z punktu widzenia wyboru odpowiedniej pozycji.

Dane:

Tzapłonu = 30 °C

Twrzenia = 85 °C

Toksyczność dermalna, LD50 = 30 mg/kg

Ciecz, pestycyd bipirydylowy

 

Krok 2

Wyodrębnij zagrożenia stwarzane przez substancję/mieszaninę i określ jakim klasom odpowiadają. Określ również na poziomie której grupy pakowania występuje każde z wyszczególnionych zagrożeń. Kieruj się kryteriami klasyfikacyjnymi wskazanymi dla poszczególnych klas – patrz 2.x.1 IMDG Code, gdzie x = numer klasy (np. klasa 3 – 2.3.1 IMDG Code, klasa 6 – 2.6.1 IMDG Code, klasa 6.1 – 2.6.2 IMDG Code).

Kryteria klasyfikacyjne, które spełnia materiał:

  • dla klasy (Materiały ciekłe zapalne)

– materiał ciekły, Tzapłonu ≤ 60 °C (patrz 2.3.1.2 IMDG Code),

– III grupa pakowania – Tzapłonu ≥ 23 °C i ≤ 60 °C, Twrzenia > 35 °C (patrz 2.3.2.6 IMDG Code).

  • dla klasy 6.1 (Materiały trujące)

– materiał trujący (patrz 2.6.1 IMDG Code),

– I grupa pakowania – toksyczność dermalna, LD50 ≤ 50 mg/kg (patrz 2.6.2.2.4.1 IMDG Code).

 

Krok 3

Dokonaj wyboru zagrożenia dominującego na podstawie hierarchii zagrożeń (patrz 2.0.3.4 IMDG Code). Zweryfikuj, czy na liście znajdują się zagrożenia, które charakteryzują materiał opisywany w zadaniu. Jeżeli tak, to:

  • zagrożenie znajdujące się na wyższej pozycji jest zagrożeniem dominującym, na podstawie którego materiał zaliczany jest do określonej klasy,
  • zagrożenie z dalszych pozycji listy lub nie występujące na niej jest zagrożeniem dodatkowym.

W sytuacji, gdy na liście nie występuje żadne z zagrożeń, które charakteryzuje opisywany materiał, zagrożenie dominujące określane jest na podstawie tabeli pierwszeństwa zagrożeń – patrz 2.0.3.6 IMDG Code.

 

Krok 4

Zagrożenia charakteryzujące materiał:

  • zagrożenie dla klasy 3 na poziomie III grupy pakowania,
  • zagrożenie dla klasy 6.1 na poziomie I grupy pakowania.

W tym przypadku zagrożeniem dominującym jest działanie trujące.

 

Krok 5

Określ ewentualne zagrożenie dodatkowe lub stwierdź, że materiał nie wykazuje zagrożeń dodatkowych.

 

Krok 6

Określ numer UN i prawidłową nazwę przewozową materiału na podstawie ustalonych informacji. Skorzystaj z Appendix A – List of generic and N.O.S. Proper Shipping Names. Pamiętaj o dodatkowych danych zawartych w treści zadania: Materiał jest pestycydem bipirydylowym. Skieruj się do: klasa 6/klasa 6.1/Specific Entries/Pesticides/(b) Liquid, ponieważ posiadasz informacje, które pozwalają na uszczegółowienie prawidłowej nazwy przewozowej.

  • Numer UN: UN 3015
  • Nazwa przewozowa: BIPYRYDILIUM PESTICIDE, LIQUID, TOXIC, FLAMMABLE

 

PODSUMOWANIE

Klasa: 6.1 – Materiały trujące

Grupa pakowania: I

Numer UN: UN 3015

Nazwa: BIPYRYDILIUM PESTICIDE, LIQUID, TOXIC, FLAMMABLE

 

 

Rozwiązanie przykładu w ujęciu przepisów IATA DGR

 

Krok 1

Z treści zadania wyodrębnij wszystkie dane dotyczące substancji/mieszaniny. Zwróć uwagę na właściwości fizyczne, chemiczne, biologiczne i dodatkowe informacje, które mogą być istotne z punktu widzenia wyboru odpowiedniej pozycji.

Dane:

Tzapłonu = 30 °C

Twrzenia = 85 °C

Toksyczność dermalna, LD50 = 30 mg/kg

Ciecz, pestycyd bipirydylowy

 

Krok 2

Wyodrębnij zagrożenia stwarzane przez substancję/mieszaninę i określ jakim klasom/podklaskom odpowiadają. Określ również na poziomie której grupy pakowania występuje każde z wyszczególnionych zagrożeń. Kieruj się kryteriami klasyfikacyjnymi wskazanymi dla poszczególnych klas/podklas – patrz 3.x IATA DGR, gdzie x = numer klasy (np. klasa 3 – 3.3 IATA DGR, klasa 6 – 3.6 IATA DGR, podklasa 6.1 – 3.6.1 IATA DGR).

Kryteria klasyfikacyjne, które spełnia materiał:

  • dla klasy (Materiały ciekłe zapalne)

– materiał ciekły, Tzapłonu ≤ 60 °C (patrz 3.3.1.2 IATA DGR),

– III grupa pakowania – Tzapłonu ≥ 23 °C i ≤ 60 °C, Twrzenia > 35 °C (patrz 3.3.2.2, Table 3.3.A IATA DGR).

  • dla podklasy 6.1 (Materiały trujące)

– materiał trujący (patrz 3.6.1.1 IATA DGR),

– I grupa pakowania – toksyczność dermalna, LD50 ≤ 50 mg/kg (patrz 3.6.1.3, Table 3.6.A IATA DGR).

 

Krok 3

Dokonaj wyboru zagrożenia dominującego na podstawie hierarchii zagrożeń (patrz 3.10.2 IATA DGR). Zweryfikuj, czy na liście znajdują się zagrożenia, które charakteryzują materiał opisywany w zadaniu. Jeżeli tak, to:

  • zagrożenie znajdujące się na wyższej pozycji jest zagrożeniem dominującym, na podstawie którego materiał zaliczany jest do określonej klasy,
  • zagrożenie z dalszych pozycji listy lub nie występujące na niej jest zagrożeniem dodatkowym.

W sytuacji, gdy na liście nie występuje żadne z zagrożeń, które charakteryzuje opisywany materiał, zagrożenie dominujące określane jest na podstawie tabeli pierwszeństwa zagrożeń – patrz Table 3.10.A IATA DGR.

 

Krok 4

Zagrożenia charakteryzujące materiał:

  • zagrożenie dla klasy 3 na poziomie III grupy pakowania,
  • zagrożenie dla klasy 6.1 na poziomie I grupy pakowania.

W tym przypadku zagrożeniem dominującym jest działanie trujące.

 

Krok 5

Określ ewentualne zagrożenie dodatkowe lub stwierdź, że materiał nie wykazuje zagrożeń dodatkowych.

 

Krok 6

Określ numer UN i prawidłową nazwę przewozową materiału na podstawie ustalonych informacji. Skorzystaj z Table 4.1.A – List of generic and N.O.S. Proper Shipping Names. Pamiętaj o dodatkowych danych zawartych w treści zadania: Materiał jest pestycydem bipirydylowym. Skieruj się do: klasa 6/podklasa 6.1/Specific Entries/Pesticides, liquid ponieważ posiadasz informacje, które pozwalają na uszczegółowienie prawidłowej nazwy przewozowej.

 

  • Numer UN: UN 3015
  • Nazwa przewozowa: BIPYRYDILIUM PESTICIDE, LIQUID, TOXIC, FLAMMABLE

 

PODSUMOWANIE

Klasa: 6 – Materiały trujące i zakaźne

Podklasa: 6.1 – Materiały trujące

Grupa pakowania: I

Numer UN: UN 3015

Nazwa: BIPYRYDILIUM PESTICIDE, LIQUID, TOXIC, FLAMMABLE

0

Dokumenty przewozowe w transporcie towarów niebezpiecznych

Klasyfikacje transportu

Przewóz towarów niebezpiecznych realizowany jest z wykorzystaniem transportu:

  • drogowego (ADR),
  • kolejowego (RID),
  • śródlądowego (ADN),
  • morskiego (IMDG Code),
  • lotniczego (ICAO TI/IATA DGR).

 

Informacje, które zostały podane w nawiasach to akronimy międzynarodowych aktów prawnych, które regulują problematykę przewozu towarów niebezpiecznych adekwatnie do każdego rodzaju transportu.

Wzór dokumentu przewozowego

Dokumenty przewozowe sporządzane są zazwyczaj w formie papierowej. Dopuszcza się używanie dokumentów przewozowych w formie elektronicznej, jednakże w każdej chwili przewozu muszą być tak samo dostępne jak dokumenty w formie papierowej. Forma elektroniczna może być stosowana w zastępstwie dokumentacji papierowej lub jako jej uzupełnienie. Dokument przewozowy powinien zostać sporządzony przez nadawcę. Przewoźnik natomiast, ma obowiązek sprawdzenia, czy dokument przewozowy zawiera wszelkie niezbędne informacje oraz czy jest możliwe odczytanie dokumentu przekazanego w formie elektronicznej. Umowa ADR, Regulamin RID, Umowa ADN, Kodeks Morski IMDG nie wskazują konkretnego wzoru graficznego dokumentu przewozowego, jednakże precyzują informacje, które dokument ten powinien zawierać (patrz 5.4.1 Umowa ADR/Regulamin RID/Umowa ADN/Kodeks IMDG). W przewozie lotniczym natomiast, przepisy IATA DGR określają wzór i formę dokumentu przewozowego (Deklaracja DGD – Dangerous Goods Declaration). Uczestnicy przewozu towarów niebezpiecznych drogą morską mogą spotkać się z wewnętrznymi wymaganiami firm przewozowych lub armatorów statków w zakresie ściśle określonego wzoru dokumentacji przewozowej. Podmioty te bardzo często wymagają podania informacji na temat przewożonych materiałów na dokumencie multimodalnym (Multimodal  Dangerous Goods Form) lub na drukach publikowanych przez IMO (IMO Dangerous Goods Declaration). Niespełnienie oczekiwań w tym zakresie skutkuje odmową w zakresie przyjęcia towaru niebezpiecznego do przewozu.

Dokument przewozowy materiałów niebezpiecznych - transport lotniczy (IATA DGR)

Dokument przewozowy materiałów niebezpiecznych – transport lotniczy (IATA DGR)

Informacje ogólne, które powinien zawierać każdy dokument przewozowy

Rozbudowany dokument przewozowy wymagany jest generalnie przy realizowaniu przewozu na pełnych przepisach. Niemniej jednak, zależnie od rodzaju transportu będzie on również wymagany podczas realizowaniu przewozu na określonych wyłączeniach spod przepisów.

Nie da się ukryć, że wielu przedsiębiorców traktuje dokument przewozowy jako zbędny papier, który przysparza samych kłopotów podczas kontroli. Z jednym na pewno mogę się zgodzić – nikt nie lubi problemów. Ale czy zapisy, które powinny znaleźć się w dokumencie są tylko zwykłymi wymaganiami prawnymi do spełnienia, czy mają głębszy sens?

Niezależnie od tego z jakim rodzajem przewozu mamy do czynienia, część informacji, która powinna być zawarta w dokumencie przewozowym jest uniwersalna. Wśród nich możemy wyróżnić informacje umożliwiające identyfikację:

  • przewożonych materiałów (numer UN, prawidłowa nazwa przewozowa),
  • zagrożeń stwarzanych przez przewożone materiały (kod klasyfikacyjny/numery wzorów nalepek/klasa/podklasa/zagrożenia dodatkowe),
  • natężenia zagrożenia (grupa pakowania, o ile występuje),
  • ilości i rodzaju sztuk przesyłek, poprawności zapakowania towaru (jeżeli ma to zastosowanie; ilość i opis sztuk przesyłek/instrukcja pakowania),
  • ilości każdego przewożonego towaru niebezpiecznego,
  • podmiotów nadających i odbierających towary niebezpieczne.

 

Nie trudno zauważyć, że informacje, które możemy pozyskać z dokumentacji przewozowej umożliwiają odpowiednią reakcję w razie zaistnienia wypadku, incydentu, zdarzenia awaryjnego. Efektywne i szybkie skoordynowanie działań w tym zakresie ma ogromny wpływ na zminimalizowanie ryzyka wystąpienia lub rozwinięcia negatywnych skutków.

Informacje szczegółowe dotyczące realizowanego przewozu, które dodatkowo zawiera się w dokumentacji zależne są między innymi od właściwości przewożonego towaru niebezpiecznego, zagrożeń stwarzanych przez towar niebezpieczny, sposobu realizacji przewozu i jego specyfiki.

Jakie rozwiązania wybieram i rekomenduję?

W przewozach charakteryzujących się wykorzystaniem jednego rodzaju transportu wybieram dokumenty, których wzory tworzę samodzielnie. Jest to dobre rozwiązanie, gdyż ich forma dostosowana jest do potrzeb firm z którymi współpracuje. Zawierają nie tylko informacje, które wymagane są przepisami, ale również informacje, które ułatwiają zidentyfikowanie różnych czynników związanych z przewozem, chociażby na ewentualne potrzeby prowadzenia ewidencji. Przy realizowaniu przewozów z wykorzystaniem różnych rodzajów transportu, zwłaszcza przy przewozach drogowo-morskich, rekomenduję Multimodalny Dokument Przewozowy Towarów Niebezpiecznych (Multimodal Dangerous Goods Form). Uzasadnienie wyboru jest proste. W dokumencie tym możemy zawrzeć cały szereg informacji, istotnych z punktu widzenia specyfiki realizowanego przewozu. Oprócz tego, że możemy na nim podać opis przewożonego towaru niebezpiecznego, to dokument ten może być użyty również, w zależności od potrzeb, jako deklaracja nadawcy towaru niebezpiecznego i certyfikat pakowania kontenera. Wzór dokumentu multimodalnego został zawarty w 5.4.5 Umowy ADR/Regulaminu RID/Umowy ADN/Kodeksu Morskiego IMDG.

Przykład wypełnionego dokumentu multimodalnego (Multimodal Dangerous Goods Form)

0

Jak szybko rozpoznać, czy substancja lub mieszanina jest towarem niebezpiecznym?

Procedura klasyfikacji w kilku słowach

Charakterystyka fizykochemiczna i biologiczna stanowi podstawę w trakcie klasyfikacji towarów niebezpiecznych. Podczas tego procesu porównywane są właściwości danej substancji lub mieszaniny z kryteriami klasyfikacyjnymi zawartymi w przepisach o przewozie towarów niebezpiecznych. Zagrożenie dominujące jest czynnikiem determinującym zaliczenie towaru do określonej klasy. Może ono występować z ustalonym natężeniem, które określane jest za pomocą grupy pakowania. W przypadku gdy towar stwarza więcej zagrożeń o mniejszej intensywności, ale wciąż wpisują się one w kryteria klasyfikacyjne, zostają one określone mianem zagrożeń dodatkowych, opisanych za pomocą kodów klasyfikacyjnych. Rodzaj zagrożeń dominujących i dodatkowych obrazowany jest za pomocą nalepek ostrzegawczych. Finalnym etapem jest przyporządkowanie numeru UN i prawidłowej nazwy przewozowej dla danego towaru niebezpiecznego. Numer UN jest czterocyfrowym numerem identyfikacyjnym materiału lub przedmiotu.

Karta charakterystyki (MSDS)

Zadaniem karty charakterystyki jest informowanie użytkownika substancji lub mieszaniny o zagrożeniach stwarzanych przez nie. Skutkiem tego w dokumencie tym należy zawrzeć informacje dotyczące bezpiecznego magazynowania substancji lub mieszaniny, postępowania z nimi oraz usuwania. Dzięki temu użytkownicy chemikaliów, po zapoznaniu się z MSDS powinni wiedzieć jakie działania trzeba podjąć, aby zapewnić skuteczną ochronę zdrowia, bezpieczeństwa w miejscu pracy i ochronę środowiska. Wymaga się, aby język jakim napisana jest karta charakterystyki był prosty i precyzyjny, pozbawiony żargonu, akronimów i skrótów. Ponadto, nie powinien zawierać zwrotów, które mogłyby sugerować, że dana substancja niebezpieczna lub mieszanina niebezpieczna nie stanowi zagrożenia, np. bezpieczna w większości warunków stosowania, może być niebezpieczne lub nieszkodliwe dla zdrowia. W tym miejscu należy również podkreślić, że w karcie MSDS nie powinny występować zwroty, które wskazywałyby na niespójność z ustaloną klasyfikacją substancji lub mieszaniny.

Moim zdaniem wskazane zalecenia i ograniczenia mają na celu stworzenie możliwości jak najdokładniejszego zrozumienia treści zawartych w tym dokumencie i w konsekwencji efektywnego ich wdrożenia, aby wyeliminować ryzyko wystąpienia negatywnych następstw.

Karta charakterystyki nie posiada określonej objętości, jednakże składa się z 16 sekcji, które zawierają ściśle określone informacje. Istotnym elementem, z punktu tematyki tego artykułu jest sekcja 14, zawierająca Informacje dotyczące transportu.

Sekcja 14 MSDS – co mogę z niej wyczytać?

W sekcji tej zawiera się informacje dotyczące klasyfikacji substancji lub mieszanin w odniesieniu do transportu. Jeżeli substancja lub mieszanina została zaklasyfikowana jako towar niebezpieczny, to w podsekcji 14.1 będzie zawarty jego numer UN – czterocyfrowy numer identyfikacyjny. Kolejne elementy, podsekcja 14.2 zawiera prawidłową nazwę przewozową, 14.3 – klasę i ewentualne zagrożenia dodatkowe jakie towar niebezpieczny wykazuje w transporcie, 14.4 – grupę pakowania, jako parametr wskazujący nie tylko zagrożenie natężenia dominującego, ale również odpowiednią pozycję w Wykazie Towarów Niebezpiecznych. Z punktu widzenia ewentualnych, dodatkowych zapisów w dokumencie przewozowym lub dodatkowego oznakowania bardzo ważne informacje zawiera podsekcja 14.5, gdyż podaje czy dana substancja lub mieszanina stwarza zagrożenie dla środowiska. W pozostałych podsekcjach, jeżeli ma to zastosowanie, zawiera się informacje dodatkowe. W przedostatniej podsekcji – 14.6, zawiera się szczególne środki ostrożności dotyczące transportu lub przemieszczania substancji/mieszaniny zarówno na terenie zakładu, jak i poza nim. Podsekcja 14.7 jako element według mojego doświadczenia uzupełniany najrzadziej, dotyczy przewozu luzem zgodnie z załącznikiem II do Konwencji MARPOL i Kodeksu IBC. Uwzględnia się tu informacje w odniesieniu do obu instrumentów IMO dotyczących ochrony przed zanieczyszczaniem morza ciekłymi substancjami szkodliwymi oraz budowy i wyposażenia statków przewożących niebezpieczne chemikalia luzem.

Jeżeli substancja lub mieszanina nie jest klasyfikowana jako towar niebezpieczny, to sekcja 14 nie jest uzupełniana informacjami z zakresu problematyki przewozu towarów niebezpiecznych lub zawiera bezpośrednią, czytelną informację: nie klasyfikowana jako towar niebezpieczny.

Czy na informacjach zawartych w karcie charakterystyki można bezwzględnie polegać?

W większości przypadków zdecydowanie tak, przynajmniej w zakresie numeru UN i grupy pakowania (o ile zostały poprawnie ustalone). To podsekcje, których wypełnienie nie przysparza większych trudności w aspekcie zawarcia wymaganych treści. Nie da się jednak ukryć, że również tu występują wyjątki od reguły. Jakie problemy możemy spotkać w tym zakresie?

  • karta charakterystyki jest niekompletna, źle sporządzona lub zawiera szczątkowe informacje,
  • dokument został sporządzony przez osobę niekompetentną,
  • towarowi niebezpiecznemu przypisano zły numer UN,
  • substancja/mieszanina została zaklasyfikowana jako towar niebezpieczny, pomimo, iż nie spełnia kryteriów klasyfikacyjnych w tym zakresie.

 

Nadanie towaru niebezpiecznego, który został nieprawidłowo sklasyfikowany to naruszenie, które może skutkować nałożeniem sankcji karnej w wysokości 6000 zł. Należy jednak zauważyć, że niepoprawnie przypisany numer UN może skutkować między innymi złym doborem warunków realizacji przewozu, co w efekcie pociąga za sobą dalsze nadużycia.

0

Publikacje w czasopismach specjalistycznych [13]

Dokładnie rok temu było ich dziesięć, dziś jest zdecydowanie więcej… ?

Dotychczas miałam przyjemność publikacji moich artykułów w trzynastu czasopismach specjalistycznych. 

Moje prace pojawiały się w czasopismach z zakresu problematyki:

  • technologii chemicznej,
  • przemysłu farmaceutycznego i kosmetycznego, 
  • bezpieczeństwa i higieny pracy, 
  • ochrony, 
  • transportu,
  • zarządzania.

Lista czasopism:

  • Atest Ochrona Pracy,
  • Alert BHP,
  • BHP Promotor,
  • Świat Przemysłu Farmaceutycznego,
  • Świat Przemysłu Kosmetycznego,
  • Safety & Security,
  • Diagnostyka Maszyn,
  • Scientific Journal of Silesian University of Technology, Series Transport,
  • Autobusy – TEST,
  • Truck&Business Polska,
  • Firma Transportowa,
  • Zarządzający transportem,
  • Chemia i biznes.

Tak, tak, ja również jestem zaskoczona. ?

Najważniejsze, że pozytywnie! ?

0

Bezpieczna praca z chemikaliami

Jednym z istotniejszych czynników wpływających na efektywny przepływ surowców i produktów jest dobrze zorganizowany transport i czynności mu towarzyszące. Niemniej jednak, jak już chemikalia znajdą się na terenie przedsiębiorstwa, są wykorzystywane do celów zawodowo-przemysłowych. Nie ulega wątpliwościom, że jest to moment, w którym pracownik jest najbardziej narażony na bezpośredni kontakt z chemikaliami. W sytuacji tej, szereg różnorodnych czynników i ich kombinacji może doprowadzić do negatywnych następstw, będących skutkiem wystąpienia zagrożenia, incydentu lub wypadku. Zdrowie i życie ludzkie nie ma ceny, stąd bardzo ważne jest uświadomienie pracowników o zagrożeniach stwarzanych przez chemikalia, sposobach ich magazynowania, postępowania, usuwania oraz reagowania w sytuacjach awaryjnych. Oprócz najważniejszego aspektu (zdrowie i życie ludzkie), dzięki posiadanej wiedzy i świadomości, minimalizujemy również ryzyko strat w zakresie środowiska naturalnego i mienia.

W ubiegłym miesiącu miałam ponowną przyjemność prowadzić szkolenie w firmie Linetech. Przedsiębiorstwo to obecne jest w siedmiu portach lotniczych: Warszawa, Poznań, Katowice, Kraków, Gdańsk, Rzeszów oraz Wrocław. Sezonowo stacjonuje również w innych krajach (Francja, UK, Irlandia, Szwecja). Firma zajmuje się najbardziej skomplikowanymi przeglądami technicznymi samolotów, jak również ich naprawami strukturalnymi. Mam niesamowitą przyjemność współpracować z nimi od dłuższego czasu również w innych zakresach (Zobacz pozostałe referencje). Nasze ostatnie szkolenie było szkoleniem spersonalizowanym dotyczącym bezpiecznej pracy z chemikaliami i odbywało się na terenie przedsiębiorstwa. Dzięki takim warunkom szkolenie było typowo praktyczne. Mieliśmy okazję zajrzeć w każdy zakątek z chemikaliami, gdzie omawiałam wszystko na przykładzie. Cieszy mnie fakt, że na rynku polskim są firmy, które dbają o bezpieczeństwo swoich pracowników. Mam nadzieję, że przykład ten będzie zaraźliwy dla innych. Przedsiębiorstwu Linetech dziękuję za zaufanie i przemiłą współpracę 🙂

Efekt naszej kolejnej współpracy przedstawiam w liście referencyjnym:

I poniżej kilka interesujących zdjęć z mojego pobytu:

 

0

Firmy na własne życzenie tracą setki tysięcy złotych

W ostatnim czasie zauważam, że rośnie liczba firm kurierskich, które charakteryzują się coraz większa ignorancją na wiedzę, a co za tym idzie, ignorancją na potrzeby klienta. Efekt? Na własne życzenie tracą setki tysięcy, a nawet zaryzykuję – miliony złotych. Panujący stan rzeczy właściwie mnie nie dziwi, patrząc na fakt, że szkolenia dla pracowników tych firm są mocno ograniczone albo głównym, a wręcz jedynym kryterium wyboru oferty szkoleniowej są koszty… Cena to nie wszystko, a jak mówi stare, polskie przysłowie: Chytry dwa razy traci.

Kiedy nadawcy towarów niebezpiecznych rezygnują?

  1. Automatycznie, z woli firmy kurierskiej, która informuje, że dany rodzaj transportu jest zabroniony lub dany kraj nie przyjmuje towarów niebezpiecznych.
  2. Po zapoznaniu się z kosztami transportu, które są znacznie zawyżone. Sytuacja ta wynika z odgórnie narzuconych przez firmę kurierską wymagań w zakresie transportu, zwłaszcza ze złego doboru wyłączeń spod przepisów z zakresu problematyki przewozu towarów niebezpiecznych. Rekordem w mojej pracy było uparte proponowanie wyłączenia 1.1.3.6 ADR dla powszechnie wykorzystywanych substancji, które miały być wysyłane w ilościach kwalifikujących się pod wyłączenie EQ (towary niebezpieczne zapakowane w ilościach wyłączonych)…
  3. Kiedy pracownicy firmy, która nadaje towary niebezpieczne są rozsądni i posiadają odpowiednią wiedzę z tego zakresu. Realizacja przewozu musi być nie tylko bezpieczna, ale również efektywna (tj. szybka i pochłaniająca jak najmniej finansów).

 

Wysyłki materiałów niebezpiecznych organizuję codziennie, więc przykłady się mnożą. Dla potwierdzenia moich słów zaprezentuję dwa losowe przypadki z mojej pracy.

 

NR 1 – Wysyłka do Kirgistanu 

Pierwszy kontakt – firma kurierska deklaruje, że zajmie się realizacją wysyłki:

 

Z doświadczenia wiem, że przy wysyłkach substancji i/lub mieszanin należy upewniać się kilkukrotnie. Efekt poniżej:

 

 

Oczywiście nie zgadzam się z tym stanowiskiem. Skoro nie zgadzam się, powinnam udowodnić, że Kirgistan przyjmie mój materiał niebezpieczny. Efekt mojej pracy poniżej – przesyłka wyleciała i dotarła bezpiecznie i sprawnie do Biszkeku, stolicy Kirgistanu:

 

Przebyta trasa to:

  • Warszawa – Stambuł,
  • Stambuł – Biszkek.

 

Odcinek 1 (Warszawa – Stambuł)

 

 

Odcinek 2 (Stambuł – Biszkek)

 

NR 2 – Wysyłka do Norwegii

Przy tej wysyłce czas grał kluczową rolę. Odbiorca nalegał na szybką realizację przewozu, a substancje wzorcowe, które miały zostać przewiezione były wrażliwe na działanie temperatur. Jaki wybór w takiej sytuacji jest najrozsądniejszy? Transport lotniczy. Szybka decyzja i kontakt z firmą kurierską… Efekt poniżej:

 

Błąd 1 – Mój materiał jest dopuszczony do przewozu transportem lotniczym, o czym informuję przewoźnika.

Błąd 2 – Nawet jakbym miała skorzystać z przewozu drogowego, to spokojnie moja substancja mogłaby zostać przewieziona jako EQ. Firma proponuje LQ z prostych powodów:

  • brak wiedzy na temat wyłączeń,
  • wyższe dopłaty przy realizacji przewozu towaru niebezpiecznego na wyłączeniu Limited Quantities.

 

Nie odpuszczam. Chcę, aby przewóz zrealizowano drogą lotniczą, na wyłączeniu EQ. I tak też się stało, a czas realizacji wysyłki to 1 dzień.

 

Jestem ciekawa ile firm nadających towary niebezpieczne odpuściłoby, będąc na moim miejscu 🙂

0

Czy doświadczenie jest ważne?

Wychodzę z założenia, że każdy specjalista powinien być oceniany z trzech perspektyw: wiedza, umiejętności, doświadczenie. Z przymiotów tych co prawda korzystamy w różnym stopniu, w zależności od zadania, wyzwania, problemu z którym mamy do czynienia, niemniej jednak funkcjonują one jako integralna całość. Czy doświadczenie jest ważne? Według mnie tak. Ale wiem również, że szybkość nabierania doświadczenia zależna jest od naszej pierwotnej wiedzy i umiejętności.

W jaki sposób ja nabieram doświadczenia?

Między innymi pomagam przedsiębiorstwom w rozwiązywaniu ich indywidualnych problemów. Codziennie nadzoruję, koordynuję, a nawet całkowicie organizuję przewozy towarów niebezpiecznych z różnych państw.

Na co najchętniej przekładam zdobyte doświadczenie?

Na szkolenia. Dzięki niemu mogę ukazać zdroworozsądkowe, logiczne podejście do kwestii: wymagania prawne vs. realia. To, co zapisane jest w przepisach, może sprawdzić właściwie każdy. Natomiast jakie ma to przełożenie interpretacyjne i jak funkcjonuje w rzeczywistości – w tych kwestiach wypowie się racjonalnie tylko praktyk.

Ostatnio zrobiłam mały eksperyment. Wypisałam kraje, do/z których były realizowane przewozy towarów niebezpiecznych, przy których miałam przyjemność współpracować (każdy możliwy rodzaj transportu oraz ich połączenia). Współpraca obejmowała konsultacje dotyczące możliwości i warunków realizacji, kwestie związane z minimalizacją kosztów oraz przygotowanie kompletu dokumentacji. Jednakże w wielu przypadkach przedsiębiorstwa stawiały na kompleksową organizację tego procesu przeze mnie. Jak wiele było tych krajów? Okazało się, że… 52! Innymi słowy, przewozy były realizowane do/z państw z Europy, Ameryki Północnej, Ameryki Środkowej, Azji i Afryki.

Z jednej strony to dobry wynik, z drugiej natomiast, to zaledwie 26,8% wszystkich krajów świata.

Kraje do/z których realizowane były przewozy towarów niebezpiecznych

Właściwie były to przedsiębiorstwa z różnych branż, m. in.: farmaceutycznej, kosmetycznej, chemicznej, automotive, paliwowo-energetycznej, elektronicznej, transportowej, odzieżowo-obuwniczej, lotniczej i wojskowej.  Wśród nich można wyróżnić przedsiębiorstwa zarówno produkcyjne, jak również usługowe.

Nasuwa się w tym miejscu zasadnicze pytanie: Po co to wszystko? No właśnie po to, aby zapewnić bezpieczny i efektywny obrót chemikaliami.

0

Referencje – jakie mają dziś znaczenie?

Od zawsze najważniejszymi referencjami dla mnie był spokój umysłu zadowolenie pracowników firm z którymi mam przyjemność współpracować. Z biegiem czasu zaczęłam zauważać, że wielu przedsiębiorców czuje się dobrze gdy ma do nich wgląd w formie pisanej, według zasady Dokumentujmy co się da. Osobiście uważam, że jest to podejście rozsądne, ponieważ dokument ten najprościej ujmując, potwierdza, że to co mówię jest zgodne z prawdą 🙂 Część specjalistów uważa, że są one szczególnie ważne na początkowym etapie budowania biznesu lub pozycji na rynku, z czym nie mogę się nie zgodzić. Ale uważam również, że warto je odświeżyć na każdym etapie, aby pokazać, że:

  • nie stoimy w miejscu, bezustannie rozwijamy się i doskonalimy w swoim fachu,
  • szukamy nowych dróg, nabierając doświadczenia,
  • nie zadowalamy się osiągniętymi sukcesami, tylko zapewniamy i wciąż podnosimy jakość świadczonych usług.

Jest to ważne nie tylko dla przedsiębiorstw, które zamierzają podjąć ze mną współpracę, ale jest to przede wszystkim wskazówka i informacja dla mnie o tym, co ludzie cenią we mnie najbardziej. To, co cenią najbardziej, to cechy i sposób pracy, który wyróżnia mnie na tle innych specjalistów, co przekłada się na przewagę konkurencyjną. Dlatego z tak dużą łatwością przychodzi mi wypracowanie efektu dla przedsiębiorstw w zakresie uzyskania znacznej przewagi konkurencyjnej na rynku poprzez zarządzanie obrotem chemikaliami w sposób bezpieczny i efektywny.

Poniżej przedstawiam Państwu najnowsze referencje z branży obuwniczej (tak, tak, chemia jest wszędzie 🙂 ). Firma Kaps jest producentem wysokiej jakości kosmetyków do pielęgnacji, impregnacji i czyszczenia obuwia, wkładek do obuwia, ortez ortopedycznych, sznurowadeł, akcesoriów i towarów dla profesjonalistów z sektora usług szewskich. Firmie Kaps dziękuję za zaufanie, atmosferę sprzyjającą wymianie doświadczeń i kilka autorskich słów od siebie na temat mojej pracy. Zapraszam również do zapoznania się z pozostałymi referencjami, które dostępne są na mojej stronie: www.karolinakoldys.pl.

0